Kategoria: Brusno Stare

Opublikowane w

Brusno Stare 21

Miejsce: znajdujemy krzyż „Brusno Stare 9”. Naprzeciwko niego biegnie droga przez pola na południe. Idziemy nią 180 metrów. Następnie skręcamy o 180 stopni na zachód, tam około 130 metrów dalej jest las, który głównie obejmuje wąwóz. W tym lesie nieopodal wąwozu znajdziemy krzyż.

Znajdziesz obiekt klikając na współrzędne:

50.25254, 23.35898

Opis:

Krzyż znalazł Michał Czerwonka razem z podleśniczym Stanisławem Studenckim. Dotychczas nikt nie wiedział o istnieniu tego krzyża, bowiem leżał w ziemi przysypany ściółką i wystawał tylko kawałek górnego ramienia, który wyglądał jak zwykły kamień. Szybko przeprowadzone zostały oględziny miejsca i samego obiektu, okazało się, że nie miał on oryginalnie podstawy, tylko był wbity bezpośrednio w ziemię, nakazuje uważać, że należy do tych najstarszych. Wiek krzyży można rozpoznać po aspekcie ich skomplikowania, najstarsze są te najprostsze. Z dużym prawdopodobieństwem, krzyż można datować na okolicę 1629 – 1672.

Kamienne krzyże pierwotnie stawiane były tylko przy cerkwiach czy kościołach i na taki przywilej, trwałej pamiątki zasługiwali tylko nieliczni, na przykład księża. Reszta krzyży była drewniana i szybko znikały, dlatego na tym samym miejscu za jakiś czas chowano następnych ludzi. Otoczenie cerkwi i kościołów było jednym wielkim cmentarzyskiem, otoczonym parkanem. Zazwyczaj cerkwie sytuowane były na pagórkach lub wyodrębniających się z terenu cyplach nad strumykami, czy bagnami, bowiem były jednocześnie wiejskimi warowniami. W czasach najazdów tatarskich, gdy panowała pańszczyzna, zwykły chłop nie mógł zrobić nic bez wiedzy właściciela ziemskiego, tylko księża mieli jeszcze przywileje. Dlatego też najprawdopodobniej ksiądz, lub właściciel ziemski decydował gdzie były sytuowane zbiorowe mogiły, gdzie na raz zakopywano dziesiątki czy setki trupów z tych najazdów. Zazwyczaj były to grunty wspólne, często mało atrakcyjne miejsca, np. wąwozy, piaszczyste pagórki, kawałki ziemi w kątach przy granicach czy drogach. Właśnie w takich miejscach tworzone były zbiorowe mogiły ludzi zmarłych na zarazę, w czasie najazdów lub w innych przypadkach. Gdyby nie zapiski Karola Notza, to zapewne dziś trudno byłoby określić, z jakiego powodu stawiane były krzyże na odludziu poza wsiami. Dzięki jego pracy inwentaryzacyjnej, gdzie są często zawarte opisy związane z historiami najazdów tatarskich, możemy na pewno powiedzieć, że w Starym Bruśnie były dwa kamienne krzyże z czasów najazdów: „Zaraz we wsi są nad debrą dwa krzyże kamienne z napisami łacińskimi, z czasów napadów tatarskich. Była tam i figura, ale się zupełnie rozsypała.”  Niżej odkrytego znajdziemy inny z wyrytym krzyżem, na dodatek miedzy nimi przypadkiem udało się znaleźć tajemniczy element kamienny ze znakami, który wygląda jak element krzyża. Może to element tej figury co się rozsypała?

Ciekawy ślad daje nam mapa Galicji, która powstała w 1864 roku, zaznaczony jest na niej krzyż, który może być też czymś w rodzaju kapliczki, mniej więcej 100 metrów w linii prostej od znalezionego krzyża na wschód. Niemalże na środku pola powinno coś być, ale nie ma tam nic. Może krzyż został przeniesiony nad debrę? Może jest to oznaczenie jakiegoś pomnika czy figury, która się rozsypała, jak wspomina Notz.

TUTAJ album ze zdjęciami

Opublikowane w

Brusno Stare 3

Miejsce: krzyż umiejscowiony jest w Bruśnie Starym, gdzie kiedyś były zabudowania wiejskie. Najlepiej go odnaleźć, idąc drogą z od Polanki Horynieckiej w stronę stadniny koni. Tam, gdy znajdziemy krzyż przy drodze (Brusno Stare nr 9) możemy przejść przez pole słabo zarysowaną drogą w las, gdzie kiedyś były zabudowania wioski Brusno Stare. Kierując się kilkustopniowym odchyleniem na zachód, wejdziemy w las wymieszany z sadem, gdzie tuż przy skarpie wąwozu, ten krzyż czeka na odwiedziny.

Znajdziesz obiekt klikając na współrzędne:
50.251699, 23.360377

Opis:

Niestety nie ma żadnych napisów. Jedynym elementem, który może zwrócić naszą uwagę, jest wyryty dość niezwykły symbol. Jest to krzyż z dwoma poprzeczkami, każde z ramion jest przecięte na końcu.

Taki symbol jest znany jako karawaka, czyli krzyż chroniący od zarazy.

Krzyż zbudowany jest z innego rodzaju kamienia niż większość starych krzyży. Nie jest gruboziarnisty, tylko drobnoziarnisty. Stare krzyże bruśnieńskie, miały prostą i nieobrobioną podstawę z kamienia w którą były wtykane. Następnie pojawiały się krzyże ze schodkowymi podstawami. Ten nie ma podstawy, tylko jest wbity w ziemię. Można uznać tego typu krzyże za najstarsze jakie powstawały. Z zapisów pochodzących z podróży Karola Notza wiemy, że w Bruśnie Starym były dwa krzyże nad debrą, postawione w czasach najazdów tatarskich. Nieopodal jest równie stary krzyż, również nad debrą. Stąd należy go zaklasyfikować na ten okres.

TUTAJ album ze zdjęciami

Opublikowane w

Brusno Stare 20

Miejsce: krzyż znajdziemy w lesie, nieopodal nieistniejących zabudowań przysiółka Szałasy w Starym Bruśnie. Trudno opisać drogę do niego, dlatego najlepiej użyć map internetowych:

Znajdziesz obiekt klikając na współrzędne:

50.26636, 23.40457

Opis:

Szałasy (Sałaszy) to przysiółek Starego Brusna, w jego okolicy znajdywały się najstarsze kamieniołomy, skąd wydobywano kamień do wyrobu żaren, kół młyńskich i do celów budowlanych. Obecnie eksploatowany kamieniołom jeszcze po II wojnie światowej był miejscem, gdzie mieszkańcy Brusna mieli swoje pola i łąki, dopiero w czasach PRLu usytuowano na zachodnim czole Góry Brusno kamieniołom i rozpoczęła się intensywna eksploatacja. Dlatego większość ludzi zaczęła kamieniołom z Góry Brusno uważać za ten pierwotny, nie mając pojęcia o istnieniu tego w okolicy Szałasów (zaznaczony już na mapie katastralnej z 1854 roku, na tej mapie Góra Brusno to wąskie paski pól, łąk i nieużytków).

Jedne z pierwszych wzmianek historycznych o eksploatacji kamienia w Bruśnie pochodzą z połowy XVII wieku i wtedy też mają miejsce najazdy Tatarskie na te okolice. Trudno wywnioskować, z jakiego powodu został postawiony ten krzyż. Możemy tylko przypuszczać, że jedyną możliwością umieszczenia krzyża z dala od świątyni i cmentarza, mogła być zbiorowa mogiła. Śmierć mieszkańców wsi podczas najazdu i potrzeba pochowania ludzi, jeżeli to był rok 1672, gdy spalona była cerkiew, sprawiała, że zakopano ludzi w zbiorowej mogile za wsią w rozwidleniu dróg, czyli miejscu, które nie było użytkowane. Właśnie w takich miejscach zazwyczaj stawiano mogiły, czy też krzyże pamiątkowe.

Co wskazuje na to, że jest to najstarszy kamienny krzyż bruśnieński? Najważniejsza wskazówka to miejsce, krzyż znajdziemy w okolicy najstarszych kamieniołomów, czyli funkcjonować tu musieli ludzie, którzy znali technikę obróbki twardego kamienia, skoro potrafili wykuć koła, to zrobienie krzyża nie powinno sprawić im żadnego problemu. Gdy przyglądniemy się bliżej krzyżowi, zobaczymy, że ma dość specyficzną strukturę, widać w nim duże białe kółka, to muszelki. Oględziny obiektu wykazały, że z prawej strony mamy mechaniczne uszkodzenia. Gdy porównamy lewe ramie do prawego, zobaczymy że lewe jest zaokrąglone i większe, to dlatego, że prawe jest obite, tak jak cały tył tej strony. Po krzyżu widać, że długo leżał w ziemi na boku, tylko kawałek wystawał, stąd przez dziesiątki lat nikt o nim nie wiedział. Krzyż ma archaiczną formę i należy do najstarszego typu, bowiem nie ma kamiennej podstawy (nie widać na spodzie trzonu krzyża śladów po czopie) i najprawdopodobniej był wbity bezpośrednio do połowy w ziemię. Zapewne z biegiem czasu przechylił się i przewrócił. Więcej na temat krzyża TUTAJ

TUTAJ album ze zdjęciami

Opublikowane w

Brusno Stare 19

Miejsce: krzyż znajdziemy w okolicy nieistniejących wsi Chmiele i Lasowa, na skraju pól i lasów.

Znajdziesz obiekt klikając na współrzędne:

50.25804, 23.40318

Inskrypcja: język niemiecki

Podoficer Heinrich Bolte Oldenburg urodzony 2.3 1896 zmarł 25.6 1915

Opis:

Heinrich Bolte służył w niemieckim Oldenburskim Pułku Piechoty, który miał zdobyć pozycje rosyjskie na pagórach roztoczańskich w okolicy Werchraty. 25 czerwca podczas natarcia na rosyjskie pozycje ulokowane w okolicy wsi Sałaszy, Lasowa i Niedźwiedzie, Bolte został zabity, gdy jego oddział pod ostrzałem próbował przełamać linię obrony wroga. Rosjanie przegrali tę bitwę. Na miejscu, gdzie został pochowany Bolte postawiony został kamienny krzyż. Do niedawna był uszkodzony, obecnie jest odnowiony.

TUTAJ album ze zdjęciami

Opublikowane w

Brusno Stare 10

Miejsce: figurę możemy znaleźć za stadniną koni, na skrzyżowaniu dróg, gdzie można dojechać na przysiółek Brusna Starego – Chmiele i Starą Hutę.

Znajdziesz obiekt klikając na współrzędne:
50.25902, 23.36492

Opis:

Na postumencie wyryta jest data 1885. Pierwotnie w postument wbity był żeliwny krzyż, potem zapewne dorobiono kamienny, niestety uległ zniszczeniu. Został zastąpiony współczesnym ciętym maszynowo kamiennym krzyżem, który nie komponował się z postumentem.

W listopadzie 2019 roku w krzyż wjechał zapewne nietrzeźwy kierowca niszcząc go. Z tego powodu połamany krzyżyk wieńczący został zastąpiony nowym kamiennym krzyżykiem „z odzysku cmentarnego”.

TUTAJ album ze zdjęciami

 

Opublikowane w

Brusno Stare 18

Znajdziesz obiekt klikając na współrzędne:

50.25091, 23.35232

Inskrypcja po przetłumaczeniu z Ukraińskiego:

Miejsce: ruiny figury znajdują się przy drodze, po prawej stronie, w kierunku stadniny koni, na wysokości wzgórza Hrebcinaka, na którym podczas II Wojny był punkt oporu z bunkrami.

Zapewne podczas wojny figura została zniszczona, bowiem zaraz obok był punkt oporu z bunkrami z Linii Mołotowa. Trudno zrekonstruować inskrypcję, bowiem ocalały po zniszczeniu tylko pojedyncze litery.

TUTAJ album ze zdjęciami

Opublikowane w

Brusno Stare 17

Miejsce: figura stoi w okolicy nieistniejącego przysiółka Lasowa. Najprościej tam trafić jadąc 1500 metrów od skrzyżowania Chmiele – Niwki w stronę Werchraty. Tam nieopodal zakrętu po lewej stronie będzie dolina i droga pod górkę z odchyleniem na prawo, gdzie pojedziemy około 250 metrów w górę trzymając się okolicy doliny i po prawej stronie trafimy na tę figurę.

Znajdziesz obiekt klikając na współrzędne:

50.251267, 23.405417

Inskrypcja: język ukraiński

Zbaw Panie lud Twój, i błogosław dziedzictwu Twemu

Fundatorzy Hnat i Ksenia Hałaburda, Roku 1886

miesiąca maja K, maja 20

Opis:

Figura ta przed wojną stała na rozwidleniu dróg niedaleko posesji rodziny Hałaburdów, dziś widać tutaj tylko zarośla i rumowiska. Zapewne ich posesja znajdywała się obok, na zachód nad wąwozem.

Bardzo prawdopodobne jest, że figura została wykonana przez członka rodziny Hałaburdów, gdyż trudnili się kamieniarstwem. Na uwagę zasługuje wykonane liternictwo, widać, że inskrypcja robiona była przez dobrego kamieniarza. Mamy tu podwójny zapis miesiąca, jeden z liczbą 20, drugi z litera K. Jest to zapis literowy ze starocerkiewnego, gdzie literze K odpowiada 20. Bardzo ciekawy jest też krzyżyk wieńczący, który ma płaskorzeźbę Chrystusa w ludowej formie. Na ramionach znajdziemy klasyczne skróty.

TUTAJ album ze zdjęciami

aktualizacja 14.01.2023

Opublikowane w

Brusno Stare 14

Miejsce: Krzyż stoi przed drzewem w okolicy nieistniejących wsi Chmiele i Lasowa, około 100 metrów od drogi Brusno Stare – Werchrata.

Lokalizacja: 50.24713, 23.39605

Opis:

Krzyże z narzędziami męki pańskiej znaleźć można między innymi w Radrużu i Dachnowie. Ten bardziej podobny jest do tego z Dachnowa, który został postawiony na pamiątkę zniesienia pańszczyzny. W okolicy lat 70tych XX wieku został uszkodzony podczas prac, kiedy to robiono drogę z betonowych płyt. Jego części zapewne znajdują się pod płytami. Do października 2019 roku pod drzewem leżały tylko szczątki i kamienny gruz, obecnie odnowiony.

TUTAJ album ze zdjęciami

aktualizacja 1

Opublikowane w

Brusno Stare 8

Miejsce: figura stoi w okolicy nieistniejącej wioski Dahany nieopodal Werchraty. Administracyjnie w tę okolicę podchodzi jeszcze granica Brusna Starego. W tej okolicy było skrzyżowanie dróg i wlot do Dahanów. Najprościej trafić do figury wjeżdżając w drogę leśną z drogi Werchrata – Wola Wielka i 750 metrów dalej na skrzyżowaniu stoi interesujący nas obiekt.

Lokalizacja: 50.27732, 23.41934

Inskrypcja: język ukraiński

Zbaw Panie lud Twój, i błogosław dziedzictwu Twemu
1917

Opis:

Krzyżyk wieńczący jest rozbity. Obok leży kawałek kamienny z elementem stopy, być może w okolicy stała jakaś figura i została rozbita.

TUTAJ album ze zdjęciami

Opublikowane w

Stare Brusno 16

Miejsce: była wioska Zające, na Górze Brusno, kojarzona jest najczęściej z jedną figurą z św. Mikołajem. Ale nieopodal około 160 metrów dalej w stronę pól, wśród niemal beskidzkich krajobrazów, stoi druga figura.

Lokalizacja: 50.24823, 23.41661

Inskrypcja: język ukraiński

Pamiątka wojny 1915 r
Postawiła Hnatyj Anastazja Halcow

Opis:

Ponieważ napisy są nieczytelne, zrekonstruowanie słów: „Pamiątka wojny 1915 r Postawiła”, i imię „Anastazja”, było możliwe, ale dwóch pozostałych wyrazów już nie i są interpretacją możliwości z ewentualnymi literówkami. Zapewne, miała figura związek z przetrwaniem wojny i działań wojennych w okolicy, albo mogła też szaleć zaraza, i po jej przetrwaniu ufundowano krzyż. Budową jest praktycznie identyczna, jak figura w Gorajcu, na skrzyżowaniu w stronę kapliczki na łąkach. Ma te same specyficzne zakończenia środka figury. Jest ona też z tego samego roku i gorajecka miała mieć związek  z ustaniem zarazy we wsi.

TUTAJ album ze zdjęciami

Opublikowane w

Brusno Stare 15

Miejsce: Zające, to nieistniejący przysiółek wiejski, usytuowany nieopodal Lasowej. Dość trudno tam trafić, niezorientowanym w terenie. Gdy będziemy jechać, garbem Góry Brusno, miniemy skrzyżowanie: Chmiele – Niwki, po stronie południowej drogi, około kilometra dalej, będziemy mieć pola, byłej wioski Zające. Należy znaleźć, wlotową drogę w las i po przejechaniu kilkuset metrów, powinniśmy się pojawić, na rozległych polach. Tam, na skraju lasu, tuż przy polnej drodze, stoi ta figura.

Lokalizacja: 50.2497, 23.41653

Inskrypcja: język ukraiński

Ten krzyż utworzył Petro Wasylow
R B 1902

Opis:

Prawie taka sama figura, z tą samą datą, stoi w Dziewięcierzu, nieopodal wlotu drogi na Moczary. Czytać tego typu figury należy od dołu. Na najniższym poziomie, umieszczona jest modlitwa, albo osoba, która tylko sobie znane intencje, chce powierzyć czczonemu przez siebie orędownikowi, który wyjedna u Boga, spełnienie próśb. Tutaj mamy; św. Mikołaja, który uważany jest za cudotwórcę. Ten niezwykle popularny święty, był czczony przez grekokatolików, a jego ikony, zdobiły cerkiewne ikonostasy. Ten środowy element, w figurze, jest też czymś pośrednim, co jest na niej usytuowane, czyli krzyż z Bogiem.

Zamiast skrótów i tytułu, na ramionach krzyża, mamy sześcioramienne, wypukłe, gwiazdki, które zapewne wyewoluowały, z wklęsłych rozet. Ta część, jest w figurze zawsze najciekawsza, bo przedstawia boską część. Niewielu na to zwraca uwagę. Każdy sakralny obiekt, ma swój porządek. Nie ma obiektów, gdzie osoba boska, jest ustawiona na dole.

TUTAJ album ze zdjęciami

Opublikowane w

Brusno Stare 13

Miejsce: Krzyż stoi przy drodze na nieistniejącym przysiółku Chmiele, w okolicy, gdzie była kiedyś duża wiata, która w czasach PRLu była używana przez PGR do przechowywania siana.

Lokalizacja: 50.25246, 23.39378

Opis:

To klasyczny przykład żeliwnego (lub staliwo) krzyża w kamiennym postumencie. Metalowy krzyż był zniszczony, ale obecnie jest już odnowiony. Przed wojną było tutaj skrzyżowanie dróg, gdzie jedna z nich biegła ku przysiółkowi Lasowe.

TUTAJ album ze zdjęciami