Odkrywamy Kamienne Krzyże

Miejsce: ulica Polna nazywana potocznie Hałaniami, administracyjne należy do Radruża. Na samym początku zabudowań od strony Horyńca, przed zabudowaniami po prawej stronie mamy drogę w pola, która wyznacza granicę między Horyńcem a Radrużem, nieopodal tej drogi pod drzewem stoi ta figura.

Lokalizacja: 50.19474, 23.39596

Inskrypcja: język ukraiński

Zbaw Panie lud Twój, i błogosław dziedzictwu Twemu
W chwale Boga wykonane
Roman Tymczyna 1928 rok

Opis:

Figura ma dość archaiczny wygląd jak na 1928 rok, przedstawia typowo ludowy wzór kamieniarstwa, być może z warsztatu jednego ze starszych kamieniarzy.

TUTAJ album ze zdjęciami

Znajdziesz obiekt klikając na współrzędne:

50.16042, 23.35075

Krzyż jest schowany w lasach na wschód od Horyńca. Najlepiej go odnaleźć jadąc drogą asfaltową od Wólki Horynieckiej, która prowadzi w kierunku Huty Kryształowej. Trzeba przejechać 1500 metrów i po lewej stronie znajdziemy drogę leśną. Powinniśmy nią jechać, aż trafimy na rozgałęzienia dróg polno-leśnych. Nieopodal na pagórku między czterema starymi lipami znajdziemy ten krzyż.

Inskrypcja po przetłumaczeniu z ukraińskiego: Zbaw Panie lud Twój. Pamiątka […] Onufry Hoj, F= RB 1851

Na górnym ramieniu mamy Titulus Crucis i skróty imienia Jezus Chrystus przy wyrytym krzyżyku. Poniżej znajdują się klasyczne skróty opisujące podstawowe narzędzia Męki Pańskiej: włócznia i trzcina z gąbką (KT). Pod krzyżykiem znajdziemy skróty (ML RB) oznaczające Miejsce Kaźni, które stało się Rajem Bożym. Pod skrótami z wyrytym krzyżykiem znajduje się element troparionu, pod nim oddzielony ozdobną falą (kotwicą) zamazany i zdekompletowany napis. Najprawdopodobniej jest tam wyraz „Pamiątka”. Praktycznie, w tych latach, wyraz ten nie był do niczego innego używany, jak do upamiętniana zniesienia pańszczyzny. Data 1848 mogła być w uszkodzonym miejscu.

Na przedwojennej mapie, nieopodal przysiółka Kuczery (Kuciery) usytuowana była osada Las Gajowy (Haj Lasowy) – nazwy z mapy WIG z 1935 roku. Natomiast na starszych mapach można znaleźć w tym miejscu przysiółek o nazwie Goły i Kohuty. Tam na rozwidleniu dróg, w wiosce, usypano mały pagórek i postawiono krzyż. Wokół zasadzono cztery lipy. Po inskrypcji można poznać, że to stary krzyż powstały po zniesieniu pańszczyzny, bo napisy ma w staro-cerkiewno-słowiańskim. Niestety najważniejsza część inskrypcji uległa zniszczeniu, bowiem krzyż był złamany. Nazwisko Fundatora wydaje się tutaj powiązane z nazwą przysiółka. Mógł to być najbogatszy mieszkaniec tej wsi.

Ciekawostką na tym krzyżu jest data 1851, gdzie jedynki są symbolicznie zakończone kotwicami. Można to odczytywać, jako symbol nadziei, albo jako szczególny element ozdobny. Można przyjąć, że jest to celowy zabieg o symbolicznym znaczeniu, bowiem w Horyńcu nad wejściem do kaplicy dworskiej, w herbie Stadnickich mamy datę 1818 gdzie jedynki mają formę kotwic. W latach 50tych Horyńcem władali już Ponińscy, którzy byli w konflikcie z horynieckim kościołem. Pewnie dlatego oddali grekokatolikom tę kaplicę w celu użytkowania jako cerkiew. Ponieważ często symbole i elementy ozdobne do krzyży brano z cerkwi, to chyba jasne się wydaje, że symbol kotwic z dacie został zaczerpnięty właśnie z cerkwi w Horyńcu. Mimo iż Las Gajowy należał do gromady Radruż, to mieszkańcy wioski mieli bliżej do cerkwi w Horyńcu, więc pewnie chodzili zarówno do Horyńca jak i Radruża.

Z zasłyszanych opowieści o pańszczyźnie z Radruża, można wnioskować, że pan tych włości był srogi. Koło swojego dworu miał mieć pień, po ściętym drzewie, gdzie karcił nieposłusznych chłopów. To na tym miejscu chłopi potem wystawili krzyż pańszczyźniany, ale nie dotrwał do naszych czasów. Mieszkańcy dalszych przysiółków pewnie też postanowili wystawić sobie taki krzyż. Potem służył on jako „kapliczka” do nabożeństw.

TUTAJ album ze zdjęciami

Miejsce: figurę najłatwiej odnaleźć jadąc z Wólki Horynieckiej leśną drogą asfaltową w kierunku Huty Kryształowej. Po przejechaniu około 3 kilometrów, przed ostrym zakrętem zobaczymy drogę leśną po lewej stronie, to tutaj przed wojną była droga w kierunku Kuzyków i Radruża, tutaj też w okolicy rozsiane były domy przysiółka Kuczery. Żeby odnaleźć figurę, trzeba znaleźć równoległą drogę do tej asfaltowej z Wólki Horynieckiej do Huty Kryształowej, która jest oddalona kilkadziesiąt metrów. Kiedyś był to zakręt z Kuzyków w kierunku Huty Kryształowej.

Lokalizacja: 50.15122, 23.34903

Inskrypcja: język ukraiński

Zbaw Boże lud Twój, i błogosław dziedzictwo Twoje
Fundator
………
1901

Opis:

Figura była rozbita. Mimo obicia pierwszej tablicy da się zrekonstruować znany nam Troparion. Niestety druga tablica była bardzo dokładnie obita i zniszczono inskrypcję, można wywnioskować z pierwszych liter, że był tam fundator o nieznanym nam nazwisku i data 1901 rok. Krzyżyk ma bardzo ciekawą ludową formę. Na górnym ramieniu stylizowana rozeta i Titulus.

Jest to bardzo ciekawe miejsce. Od zachodu i północy była tutaj droga i zabudowania wiejskie, od południa mieliśmy już granicę powiatu, a od wschodu rozciągały się pola Kuczerów. Zapewne były to pola gospodarzy, a zapewne najzamożniejszy z nich wystawił kamienną figurę.

TUTAJ album ze zdjęciami

Miejsce: figura znajduje się na terenie nieistniejącego przysiółka Kuzyki, nieopodal Kuczerów w lasach za zalewem horynieckim, niedaleko granicy. Najłatwiej odnaleźć ten nieistniejący przysiółek idąc niebieskim szlakiem od Radruża, przez Kolonię Radruż, potem przez las, mijając strumień Baszenka. Idziemy dalej pod górę, potem prosto drogą. Gdy zobaczymy, że nieopodal powoli teren będzie się obniżał, szukamy po lewej stronie małego jaru, ta figura stoi na takim rozwidleniu małych jarów, kilkadziesiąt metrów od drogi.

Lokalizacja: 50.15397, 23.36186

Inskrypcja: język ukraiński

Zbaw Panie lud Twój, i błogosław dziedzictwu Twemu
Roku 1897 miesiąca luty dnia 12
Michał Kuzek i Maria Kuzek

Opis:

Inskrypcja zawiera klasycznie występujący na kamiennych figurach Troparion i datę wystawienia, (luty jest prawdopodobny, bo z napisu trudno to wywnioskować dokładnie). Mamy też fundatorów, zapewne małżeństwo Kuzek. Na starych mapach w okolicy, gdzie znajduje się ta figura, mamy nieistniejący przysiółek o nazwie Kuzyki. Należy domniemać, że jego nazwa pochodzi od rodziny Kuzyków, która tam mieszkała. Być może nazwisko, które jest uwiecznione na figurze było niepoprawnie napisane, co można wnioskować po innych napisach z błędami. Można przypuszczać, że autorem inskrypcji na pierwszej tablicy z Troparionem był kamieniarz, co widać po liternictwie, natomiast inskrypcję na drugiej tablicy wyrył ktoś inny.

Krzyżyk na tej figurze ma ładą ludową płaskorzeźbę z rozetą wyrytą na górnym ramieniu. Zapewne wokół figury rosły cztery lipy, ale do dziś przetrwała tylko jedna. Przypuszczalnie jest to figura polna, tutaj powinno być przed wojną rozwidlenie dróg, zapewne Michał Kuzek miał tutaj swoje pole.

TUTAJ album ze zdjęciami

Miejsce: Najlepiej znaleźć krzyż idąc z Radruża od okolic byłego PGR, drogą w stronę zalewu w Horyńcu. W momencie, gdy pola po lewej stronie się skończą i będziemy mieć przed sobą ścianę lasu, idziemy dalej bokiem pola po lewej i lasu koło kilometra. Wypatrujemy w oddali ambony myśliwskiej ze starymi lipami, po drugiej stronie pola. Tam w tych lipach znajdziemy ten krzyż.

Lokalizacja: 50.16428, 23.36364

Opis:

Przed wojną był tutaj przysiółek Radruża – Pałamary, zapewne było tu jedno gospodarstwo, położone przy skrzyżowaniu dróg. Tutaj na tym skrzyżowaniu, gdzie do dziś rosną cztery bardzo stare lipy, musiał stać kamienny krzyż między drzewami. To bardzo ciekawy okaz, na pewno sprzed I Wojny Światowej. Ma ciekawą masywną płaskorzeźbę Chrystusa, zdobienia z kwiatkami w formie rozet na ramionach krzyża, oraz skróty spotykane głównie na starszych obiektach. Krzyż nie przetrwał do dzisiejszych czasów, dużo wskazuje na to, że został rozbity przez złamane drzewo, lub gałąź. Z czasem zagubił się trzon krzyża.

Na górnym ramieniu krzyża mamy Titulus: Jezus Nazarejczyk Król Judei i na ramionach skróty, których znaczenie możemy odczytać jako: Jezus Chrystus, Zwycięzca. Ponieważ krzyż jest niekompletny i brakuje mu trzonu, można przypuszczać, że był tam ciąg dalszy inskrypcji. Przypuszczalnie był to jeden z Troparionów, być może inne skróty, może nawet fundator.

TUTAJ album ze zdjęciami

Miejsce: jedziemy drogą obok cerkwi, dalej pod górkę, gdzie usytuowanych jest kilka domów niedaleko granicy. Tam, na polach, przy drodze pod drzewem stoi ta figura.

Lokalizacja: 50.17814, 23.41155

Inskrypcja: język ukraiński

Zbaw Panie lud Twój i błogosław dziedzictwu Twemu

fundator
Stefan Olijarnyk

Opis:

Na pierwszy rzut oka wydaje się, że nie ma napisów, ale spowodowane jest to tym, że ktoś z sobie znanych powodów, obrócił w drugą stronę postument i napisy są z tyłu. Zapewne ufundował ją gospodarz, który miał pole naprzeciw swego gospodarstwa. Figura była rozbita, ale została sklejona i wkopana w ziemię segmentem, gdzie zapewne była data. Czas i korozja pozbawiły figurę szczegółowych rysów. Z elementów ozdobnych widać tylko na górnym ramieniu krzyża Tytuł i nad nim gwiazdkę. Ramiona nie są prosto zakończone, tylko rozgałęziają się w trzy wypustki, do tego obrys krawędzi linią na froncie.

TUTAJ album ze zdjęciami

Miejsce: rozbite figury znajdują się w kapliczce na końcu Radruża nieopodal granicy polsko – ukraińskiej.

Lokalizacja: 50.18616, 23.42722

Opis:

W zrujnowanej kapliczce znaleźć można dwie rozbite kamienne figury, prawdopodobnie stały w okolicy, ale uległy zniszczeniu i przeniesiono je do kapliczki. Trudno odczytać z nich inskrypcje, można dojrzeć elementy znanych formuł modlitewnych, co dowodzi, że były to figury przydrożne.

TUTAJ album ze zdjęciami

Miejsce: jedziemy z Horyńca do Radruża, skręcamy w pierwszą drogę na północ. 1300 metrów dalej mamy duże gospodarstwo z hodowlą zwierząt. Niedaleko za nim, tuż przy drodze, po lewej stronie znajdziemy tę figurę.

Lokalizacja: 50.18388, 23.41371

Inskrypcja: język ukraiński

Zbaw Panie lud Twój, i błogosław dziedzictwu Twemu
Staraniem Pelagii Dudycz
1908

Opis:

Figura ma zdrapany element oryginalnej inskrypcji z klasyczną formułą modlitewną, a od nowa wydrapana jest: „Bóg Jest Miłością” po polsku. Data nie jest zapisana klasycznym starocerkiewnym. Wydaje się, że to nowsza forma. Krzyż, jest tworzony według starego wzornictwa. Krzyżyk ma gwiazdki na ramionach, zamiast skrótów oraz ludową formę płaskorzeźb. Przed wojną stał na polu przy drodze, być może na skrzyżowaniu, gdzie droga wychodziła w pole.

TUTAJ album ze zdjęciami

Miejsce: krzyż możemy znaleźć w Radrużu, naprzeciw gospodarstwa hodowlanego pana Zaremby, schowanego w głębi wioski. Aby tam trafić, wystarczy skręcić w pierwszą asfaltową drogę w lewo przed Radrużem.

Lokalizacja: 50.18367, 23.41245

Inskrypcja: język ukraiński

Zbaw Panie lud Twój…
Ten krzyż postawił Iwan Len R 1918

Opis:

Potężny i w niespotykanej stylistyce krzyż naszpikowany jest ciekawą symboliką. Oprócz inskrypcji i płaskorzeźby Chrystusa, który wygląda jakby miał słowiańskie rysy, na kamiennym krzyżu można znaleźć narzędzia męki pańskiej, czyli drabinę, gwoździe, młotek i włócznię. Na górnej belce mamy literę M, która wygląda jakby była zawieszonym „ręcznikiem”, a pod nim Tytuł. Na dole krzyża mamy modlącego się anioła i gałązkę palmową, która może symbolizować zwycięstwo, ewentualnie może to być atrybut przedstawiający św. Barbarę.

Krzyż ten należy czytać jako trójstopniową drogę modlitewną. Na samym dole na podstawie mamy wymienionego modlącego się, czyli Iwana Lena, który wznosi modlitwę: „Zbaw Panie lud Twój…” do anioła, ewentualnie symbolicznie przestawionej swojej świętej patronki, na przykład św. Barbary. Ona zanosi modlitwy do Boga, którego widzialnym i znanym ludziom „aspektem” jest Jezus Chrystus. Krzyż ozdobiony symbolami męki pańskiej (Arma Christi), jest obrazem wywyższenia dla tych, którzy są dobrzy. Krzyż przed wojną, tak jak teraz stał przy drodze na skrzyżowaniu dróg, gdzie jedna z nich biegła w pole, zapewne Iwana Lena. Śmiało można go nazwać polnym krzyżem, mógł służyć też gospodarzowi podczas dni krzyżowych.

TUTAJ album ze zdjęciami

Miejsce: jadąc z Horyńca do Radruża, tuż przed wioską po lewej stronie jest boczna droga. 370 metrów dalej, po lewej stronie stoi ten krzyż. Przed wojną była to główna droga, która prowadziła prosto w kierunku Potylicza i Rawy Ruskiej. Obok krzyża powinno być kiedyś rozwidlenie dróg, coś w rodzaju skrótu z drogi Horyniec-Radruż, gdy ktoś chciał jechać do Potylicza.

Lokalizacja: 50.17988, 23.40263

Inskrypcja: język ukraiński

Jezus Nazarejczyk Król Judei.

Król Chwały. Jezus Chrystus. Zwycięża.

Włócznia. Trzcina z gąbką.

Miejsce Kaźni stało się Rajem Bożym.

Opis:

Krzyż ten można nazwać najstarszym znanym w regionie tego typu obiektem. Obecnie są domniemania co do innych krzyży, ale tylko ten ma wyraźną datę i przede wszystkim rozbudowaną historię.

W 1672 roku, gdy te ziemie pustoszyli Tatarzy, Jan III Sobieski ruszył z wyprawą wojenną na Tatarów. Zaczynając swoje pierwsze boje pod Narolem, gonił najeźdźców przez Cieszanów, Brusno, Horyniec, by w końcu dopaść ich w okolicy Radruża. Tutaj na okolicznych polach stoczona została zwycięska dla Sobieskiego bitwa i uwolniono duży jasyr. Na cześć tego zwycięstwa i uwolnienia z niewoli, mieszkańcy wystawili pamiątkowy krzyż. Nie dotrwał on do dzisiejszych czasów, został zniszczony, ale dzięki staraniom mieszkańców Radruża został odnowiony. Podczas prac odnaleziono element z datą 1672, co jednoznacznie wskazywało na fundację związaną z Sobieskim. Warto zaznaczyć, że nieopodal stoi cerkiew, która została wybudowana koło 1583 roku, która stanowiła wtedy warownię. Krzyż ten na pierwszy rzut oka ma dziwne napisy, których nie da się jasno odczytać. Miejscowi nazywają ten alfabet potocznie greką, tymczasem jest to staro-cerkiewno-słowiański. Tym językiem posługiwano się w cerkwiach. Na krzyżu nie ma jednej formuły, są tylko skróty, które można przetłumaczyć tak jak powyżej.

TUTAJ album ze zdjęciami

Miejsce: jadąc z Horyńca w kierunku Radruża, skręcamy tuż przed wioską w asfaltową drogę po lewej. Tam kilkadziesiąt metrów dalej po prawej stronie, około 20 metrów od drogi na łące stoi ten krzyż.

Lokalizacja: 50.17875, 23.39976

Inskrypcja: język ukraiński

Krzyżowi Twojemu kłaniamy się Władco, i święte Twoje zmartwychwstanie wysławiamy

Opis:

Ponieważ krzyż jest bardzo podziurawiony – być może jeszcze z czasów wojny, obecnie sklejony betonem, dodatkowo wielokrotnie malowany, trudno odczytać napisy. Mamy tutaj Troparion Pokłonu Krzyżowi, ale zapewne z małymi modyfikacjami. Krzyż ma wygląd niestandardowy. Na pewno stał na posesji, która dziś już nie istnieje, będąc krzyżem przydomowym.

TUTAJ album ze zdjęciami

Miejsce: figura stoi po północnej stronie drogi Horyniec – Radruż. Jest to kumulacja terenu, od tego miejsca mamy obniżającą się drogę ku Horyńcowi i z drugiej strony ku Radrużowi.

Lokalizacja: 50.18099, 23.39502

Inskrypcja: język ukraiński

Krzyżowi Twojemu kłaniamy się Władco, i święte Twoje zmartwychwstanie wysławiamy
Ten krzyż Wasyl Dudycz postawił w roku 1903

Opis:

Na dolnej części figury mamy niekompletną inskrypcję, jednak z tych kilku wyrazów da się odczytać element Troparionu Pokłonu Krzyżowi.

Przed wojną przy tej figurze było skrzyżowanie dróg, można było tutaj dojechać w okolice Hałani. Z czasem pola zostały scalone i droga zniknęła. Nieopodal mamy spory gaj, który nazywany jest przez miejscowych Pasieką, a to dlatego, że przed wojną była tutaj pasieka. Figura została wystawiona najprawdopodobniej przez mieszkańca Radruża o nazwisku Dudycz. Na inskrypcji pierwsze litery są odłupane, ale pozostały człon wskazuje na nazwisko, które widnieje na dwóch krzyżach w okolicy: w Sopocie i Radrużu. Sam krzyżyk ma bardzo ciekawą ludową formę, na ramionach mamy kwiatki, które zapewne są formą występujących w regionie rozet. Między tablicą z inskrypcją a krzyżykiem mamy płaskorzeźbę „kapliczki” z modlącą się postacią.

TUTAJ album ze zdjęciami